De zzp’er is dood, lang leve de zzp’er!

Het einde van de traditionele zzp’er in de zorg lijkt in zicht. Met de aangescherpte handhaving op schijnzelfstandigheid per 1 januari en alle onterechte bangmakerij daaromheen wordt zelfstandigheid in zijn huidige vorm zo goed als onmogelijk gemaakt. En wat is het resultaat? Een kwetsbare zorgsector die zichzelf nog verder de financiële afgrond in duwt door zelfstandigen via peperdure detacheringsbureaus in te huren of andere dure oplossingen. Tot wel 40 tot 70 procent rekende de directeur van KPMG afgelopen week voor. Allemaal publiek geld dat door het afvoerputje gaat, en niet naar de client. Maar hier zit een addertje onder het gras: dit probleem hóéft niet te bestaan. De oplossing is er al. De vraag is alleen waarom niemand haar wil zien.

De ongemakkelijke waarheid
Zorginstellingen en beleidsmakers klagen steen en been over de oplopende kosten. Tegelijk wordt het coöperatieve model – een perfect alternatief waarin de werkende zich verenigd – stelselmatig genegeerd. Waarom? Omdat het hen confronteert met een ongemakkelijke waarheid: er zijn mensen die bewust niet in loondienst willen werken. En dat schuurt, want het ideaalbeeld van een zorglandschap waarin iedereen braaf in een vast dienstverband zit, blijkt een illusie.

Zelfstandige zorgprofessionals hebben gekozen, blijkt ook uit allerlei recente onderzoeken. Zij willen flexibiliteit, autonomie en zeggenschap behouden over hun eigen werk. Het coöperatieve model biedt precies dat, en doet dat tegen tarieven die lager of gelijk zijn aan de loonsomkosten van een werknemer. Bovendien houden de professionals netto meer over en blijven ze gemotiveerd. Maar dat past niet in het narratief van opdrachtgevers die stiekem, en nu ook deels gedwongen worden door de overheid, niets liever willen dan iedereen weer in het gelid krijgen.

Bewuste blindheid
In plaats van deze oplossing te omarmen, kijken zorginstellingen bewust weg. Of nog erger; ze nemen de rol over en starten met publiek geld een eigen werkgeverscoöperatie door nota bene een bemiddelaar op te kopen. En nee, niet eentje die het ondernemerschap propageert, maar opnieuw een laatste wanhoopsdaad om zelfstandigen in loondienst te krijgen. Veel zelfstandigen worden bestookt, zo niet gestalkt, de laatste maanden om een arbeidscontract te tekenen. Iemand die bewust kiest voor een eigen onderneming, kun je na een of twee keer vragen ook met rust laten. Het zegt echter alles over de huidige situatie.

Ze wijzen naar de overheid, naar de zzp’ers, en nu ook naar de detacheringsbureaus. Alles en iedereen krijgt de schuld, behalve zijzelf. Maar laten we eerlijk zijn: de keuze om het probleem in stand te houden is politiek gedreven. Een sector waarin zelfstandigen georganiseerd in een coöperatie een volwaardig alternatief vormen, betekent namelijk een radicale breuk met het bestaande systeem. En dat is blijkbaar een stap te ver.

Wie betaalt de prijs?
Intussen betalen cliënten de prijs. Wachttijden lopen op, zorg wordt duurder en instellingen blijven vastklampen aan dure klassieke oplossingen terwijl ze ondertussen klagen over de kosten. Toch zijn er nu al steeds meer eerlijke zorginstellingen die nu al stellen niet zonder zzp’ers te kunnen en te vrezen voor een zorginfarct. Anderen hebben al gecommuniceerd dat ze noodgedwongen een cliëntenstop invoeren. Je zal dit maar lezen als vader, moeder, zoon of dochter, vriend of kennis van iemand die hulpbehoevend is.

Dit alles terwijl er een alternatief bestaat dat zowel de flexibiliteit van de zzp’er als de budgettaire beheersbaarheid van loondienst combineert. Ook in Zuid-Limburg zijn er gelukkig steeds meer zorginstellingen die geloven in een coöperatie van zorgprofessionals en daar zijn we heel blij mee. Maar het zijn er nog niet genoeg.

Een ongemakkelijke keuze
De vraag is hoe lang zorginstellingen en beleidsmakers dit spelletje nog kunnen spelen. Het coöperatieve model van werkenden is geen utopie, maar een bewezen oplossing. Het biedt juridische en fiscale zekerheid, houdt de kosten beheersbaar en stelt zelfstandige professionals in staat hun werk met passie te blijven doen. Maar om dit te omarmen, moeten opdrachtgevers erkennen dat hun droom van een volledig loondienstsysteem definitief voorbij is. Voor die utopische werkelijkheid heeft men samen met de vakbonden lang de tijd gehad, maar gefaald. Dat schip is al lang geleden vertrokken en ver weg uit het zicht verdwenen.

De zzp’er is dood, lang leve de zzp’er. Het is tijd om de zorgsector uit het verleden te trekken en te kiezen voor een toekomst waarin zelfstandigheid en betaalbaarheid hand in hand gaan. Of blijven we liever blind kijken en klagen, terwijl de cliënt het gelag betaalt? En wie gaat dat uitleggen?